soorten plaat materiaal

PlaatmaterialenPlaatmaterialen zijn geschikt als gevelbekleding, ondervloer of als materiaal voor een kast. De milieuaspecten van de diverse plaatmaterialen zijn net zo verschillend als hun eigenschappen en toepassingen. Zoek daarom per klus het meest geschikte en meest milieuvriendelijke materiaal.

De milieubelasting van houthoudende plaatmaterialen hangt af van de herkomst van het hout, van het bindmiddel en van eventuele gevolgen voor de afvalverwerking.

De plaatmaterialen zijn grofweg te verdelen in drie groepen. Allereerst de triplex- en multiplexplaten, dan de cementgebonden houthoudende plaatmaterialen, en tot slot de gipsplaten. Milieu Centraal geeft u vuistregels om per toepassing uit te vinden welke type plaatmateriaal geschikt is.

E1-norm
Uit plaatmateriaal dat is verlijmd met kunsthars (spaanplaat, OSB en MDF) kan formaldehyde vrijkomen. Formaldehyde is een giftig, kleurloos gas met een prikkelende geur, dat gezondheidsklachten kan veroorzaken. Tri- en multiplex bevatten meestal minder formaldehyde. Hardboard en gelamineerde houtdelen bevatten nauwelijks of geen lijm, waardoor de formaldehyde uitstoot laag is. Ook gipsplaten bevatten nauwelijks formaldehyde.

Plaatmaterialen mogen per honderd gram plaatmateriaal niet meer dan tien milligram formaldehyde bevatten (E1 norm). Daaraan voldoen plaatmaterialen waarop klasse E1 staat vermeld in combinatie met het keurmerk KOMO of U (Uberwacht).

Tips

Kies bij triplex of multiplex voor platen met het FSC-keurmerk of Keurhout Duurzaam-logo. Is dit niet beschikbaar, dan zijn platen van Europees hout een goede tweede keuze.
Bereken vooraf goed de juiste hoeveelheid.
Gebruik voor uw klus het juiste materiaal.
Kies bij gipsplaten voor Rogips in plaats van natuurgips

Plaatmateriaal en het milieu

Spaanplaat, hard- en zachtboard, OSB en MDF worden vooral gemaakt van resthout uit de houtindustrie en van dunningshout uit Europa. De milieubelasting van de verschillende materialen hangt af van de herkomst van het hout, van het bindmiddel en van eventuele gevolgen voor de afvalverwerking. Gelamineerde houtdelen worden voornamelijk gemaakt van Europees hout. Dit zijn over het algemeen productiebossen die weer op nieuw aangeplant worden.

Triplex en multiplex
Deze zijn van Europees of van tropisch hout. Als ze het FSC-keurmerk hebben (of Keurhout Duurzaam), dan komt het hout uit goed beheerde bossen. De milieubelasting van triplex/multiplex zonder keurmerk, hangt af van de houtsoort. Europese houtsoorten zijn vuren en grenen (naaldhout), populieren en berken (loofhout), of beuken, haagbeuken en eiken (hardhout), herkenbaar aan de lichte kleur. Meestal is dit hout afkomstig uit productiebossen, die na houtkap opnieuw aangeplant worden. Er bestaat echter een kans dat het hout uit slecht beheerde bossen komt.

Triplex/multiplex gemaakt van tropisch hout is meestal gemaakt van meranti en okoumé, herkenbaar aan de rood-bruine kleur. Zonder FSC keurmerk (of logo Keurhout Duurzaam) is de kans groot dat het hout afkomstig is uit oerbos. Wanneer dit oerbos niet goed beheerd wordt, kan de houtkap onherstelbare schade aanrichten aan bodem, waterhuishouding en biodiversiteit. Spaanplaat, OBS, MDF en triplex/multiplex worden verlijmd met kunsthars. Dit is een aardolieproduct.

Cementgebonden houthoudende plaatmaterialen
Deze bevatten bindmiddelen zoals gips, cement en magnesiet. Het naaldhout is afkomstig uit Europese bossen. De milieubelasting zit voornamelijk in het energiegebruik voor de productie van het cement, en in landschapsaantasting door de winning van grondstoffen voor cement.

Gipsplaten
Gipsplaten worden gemaakt van natuurgips of rogips. Rogips is een restproduct van de elektriciteitscentrales. Het belast het milieu minder dan natuurgips, dat gewonnen wordt in mijnen. Dit kan het landschap aantasten.


Dit kunt u doen

Stem de duurzaamheid van het materiaal en de afwerking goed af op de toepassing. Een binnenwand in een droge ruimte hoeft niet tegen regen en wind te kunnen; de panelen aan de buitenkant van een huis wel.
Bereken tevoren goed hoeveel plaatmateriaal u nodig heeft. Voorkom dat u veel materiaal overhoudt of juist tekort komt. De meeste bouwmarkten en doe-het-zelfwinkels kunnen plaatmateriaal voor u op maat zagen.
Zorg voor zo min mogelijk afval door rekening te houden met de standaardmaten van het materiaal.
Koopt u triplex of multiplex, dan heeft materiaal met FSC-keurmerk of het Keurhout-Duurzaam-logo de voorkeur. Is dit niet beschikbaar, dan heeft triplex en multiplex van vuren, grenen, berken, of populieren de voorkeur. Het is te herkennen aan de lichte kleur. Triplex en multiplex van het tropische meranti of okoume heeft een roodbruine kleur.
Gipskarton- en gipsvezelplaten gemaakt van rogips hebben de voorkeur boven gipsplaten van natuurgips.
Gipsplaten en cementgebonden platen geven geen of een verwaarloosbare hoeveelheid formaldehyde af. Hardboard en gelamineerde houtdelen geven weinig formaldehyde af. Bij de andere plaatmaterialen kan de afgifte van formaldehyde sterk uiteenlopen. Spaanplaat, triplex en OSB met klasse E1 en een keurmerk (bijvoorbeeld KOMO of Uberwacht) geven weinig formaldehyde af.

Vuistregels voor toepassingen

Triplex/multiplex
Triplex/multiplex bestaan uit drie of meer lagen fineer (een dun laagje hout). De lagen zijn kruislings op elkaar gelijmd (met vijf procent lijm). De plaat bestaat uit één of uit twee houtsoorten.

Triplex wordt voor veel verschillende toepassingen gebruikt. Welk type geschikt is voor welke toepassing, hangt voornamelijk af van de houtsoort en de gebruikte lijmsoort. Meestal staat er een stempel op de platen. Daarop staan de kwaliteit en normen vermeld, en informatie over de lijm, de productiedatum en eventueel aanvullende zaken. Een paar vuistregels kunnen helpen:


Gebruik voor constructieve toepassingen, als de plaat gewicht moet dragen, naaldhouttriplex met een vochtbestendige lijm.
Neem voor niet-constructieve toepassingen, zoals wandbekleding, loofhout (hardhout) met een vochtbestendige lijm.
Voor decoratieve toepassingen is loofhouttriplex met formaldehyde-arme lijm geschikt.
Spaanplaat
Spaanplaat wordt gemaakt van fijne houtsnippers, gemengd met tien tot dertig procent kunsthars. Spaanplaat wordt voornamelijk gebruikt in de meubelindustrie en in de bouw, voor wandbekleding en deuren. Spaanplaat is niet geschikt voor buitentoepassingen, omdat het beperkt vochtbestendig is.
OSB
OSB (Oriented Strand Board) bestaat uit drie lagen houtsnippers die met lijm zijn gebonden. De tien centimeter lange houtsnippers liggen per laag in één richting, kruislings op de vorige laag. Andere namen voor OSB zijn chipboard of vlokkenplaat.

OSB komt voor in constructiemateriaal, vloeren, wand- en dakelementen, tijdelijke omheiningen voor bouwplaatsen, in pallets, tafelbladen, en keukens. Het materiaal is beperkt vochtbestendig en daarom niet geschikt voor permanente buitentoepassingen. Voordat u de plaat eventueel verft, moet u die eerst schuren: de lijm en parafinelaag moeten eraf, anders laat de verf los.
MDF
MDF (Medium Density Fibre Board) bestaat uit houtvezels en kunsthars geperst tot een plaat. MDF is homogener dan spaanplaat. Het is in allerlei vormen te zagen of frezen zonder dat de zijkanten gaan brokkelen. Het wordt ook 'middelhardboard' genoemd.

MDF wordt gebruikt voor zeer uiteenlopende toepassingen, binnen en buiten. MDF is er in verschillende kwaliteiten. Informeer dan bij de leverancier welke soort voor een specifieke toepassing geschikt is, want niet alle MDF is bijvoorbeeld vochtbestendig.

Massief verlijmde platen
Massief verlijmde platen, ook wel kastplanken genoemd. Deze platen bestaan uit gelamineerde houtdelen: stroken hout die met elkaar verlijmd zijn tot een plank. Er wordt weinig lijm toegevoegd. Deze platen belanden vooral in meubels, zoals kasten en tafels.
Hardboard
Hardboard bestaat uit zeer kleine op elkaar geperste houtvezels. Het natuurlijke bindmiddel lignine heeft de functie van lijm; lignine komt vrij bij verhitting van de houtvezels. Sommige hardboardsoorten zijn goed bestand tegen vocht en buiten toepasbaar. Hardboard komt voornamelijk voor als egaliserende ondervloer en eindigt in onderdelen van keukenkasten en dakelementen.
Zachtboard
Zachtboard bestaat uit zeer kleine op elkaar geperste houtvezels. Er wordt geen lijm toegevoegd. Het is een zeer zacht plaatmateriaal, vooral geschikt als egaliserende, warmte-isolerende en geluiddempende ondervloer. Het werd vroeger veel voor plafonds gebruikt. Dit is nu niet meer toegestaan in verband met de brandgevaarlijkheid.
Cementgebonden plaatmateriaal
Cementgebonden plaatmateriaal heeft een relatief hoge weerstand tegen schimmels en vocht, een hoge warmte-isolatiewaarde en het is geluidswerend en brandvertragend.

Dit type plaatmateriaal is vooral geschikt in een vochtige en warme omgeving met kans op schimmel. Het wordt vaak gebruikt in bedrijfsgebouwen voor de veehouderij, maar ook voor bekleding van badkamers. In badkamers worden bij voorkeur geschuurde, van een grondlaag voorziene platen gebruikt. Houtwolcementplaten zitten vaak in dak-, plafond- en wandbekleding.
Gipsplaten
Gipsplaten zijn, vergeleken met de andere plaatmaterialen, licht in gewicht en daardoor makkelijk te verwerken. Een ander voordeel is dat gipsplaten brandwerend en -vertragend zijn. De platen zijn wel relatief breekbaar en niet vochtbestendig. Gipsplaten worden daarom alleen binnen gebruikt.

Er zijn gipskartonplaten en gipsvezelplaten. Gipskartonplaten bestaan uit een kern van zuiver gips, omhuld door een laagje karton. Gipskartonplaten zijn lichter in gewicht en minder stijf dan gipsvezelplaten, waardoor ze makkelijker te verwerken zijn. Gipsvezelplaten bestaan uit een mengsel van gips en cellulose (afkomstig van oud papier of houtvezel). Ze zijn sterker, beschadigen minder snel en zijn ook beter bestand tegen vocht dan gipskartonplaten.

Tips bij gebruik

Gebruik plaatmateriaal opnieuw door demontabel te bouwen. Zo kunt u platen in elementwanden na gebruik eenvoudig hergebruiken. Informeer bij de bouwmaterialenhandel naar de mogelijkheden.
Hardboard, zachtboard en spaanplaat ondervloeren zijn herbruikbaar als de vloerbedekking niet vastgelijmd is.
Werk het plaatmateriaal af met een product dat zo min mogelijk oplosmiddelen bevat. Gebruik binnenshuis bijvoorbeeld watergedragen verf.
Bij het bewerken van MDF komt heel fijn stof vrij. Het is aan te raden een kapje voor heel fijn stof, een zogeheten P3-masker te dragen. Vraag ernaar bij de doe-het-zelfzaak.

Formaldehyde
Uit plaatmateriaal dat met kunsthars is verlijmd, met name spaanplaat, OSB en MDF, kan formaldehyde (spaanplaatgas) vrijkomen. Formaldehyde is een giftig, kleurloos gas met een prikkelende geur, dat irritatie aan ogen en luchtwegen kan geven. Ook kunnen hoofdpijn, huidirritatie en ademhalingsstoornissen voorkomen. Triplex en multiplex hebben meestal een lager formaldehydegehalte en hardboard en gelamineerde houtdelen bevatten nauwelijks of geen lijm, waardoor de formaldehyde uitstoot laag is.

Soms staan plaatmaterialen aangemerkt als 'formaldehyde-arm', maar hebben ze geen onafhankelijk keurmerk (KOMO of Uberwacht); dan is geen zekerheid te geven over het formaldehydegehalte.

Houtachtige plaatmaterialen met KOMO-keur en een gehalte formaldehyde tussen zes en acht milligram per honderd gram materiaal, hebben een meerprijs van ongeveer een euro per vierkante meter. Spaanplaat van 18 mm met KOMO-keur met minder dan drie milligram formaldehyde per honderd gram materiaal, heeft een meerprijs van ongeveer twee euro per vierkante meter.

Voorkom formaldehyde in huis

Kies voor gebruik binnenshuis bij voorkeur plaatmaterialen met geen of weinig formaldehyde.
De formaldehydeafgifte is grofweg te halveren door het aanbrengen van een laagje kunststof, lak (niet op waterbasis ) of laminaat. Wel kan nog formaldehyde vrijkomen uit de niet-afgewerkte zij- en bovenkanten en via boorgaatjes of beschadigingen.
Overweeg om de oude spaanplaat, MDF en OSB, die mogelijk veel formaldehyde afgeven, te verwijderen. Laat vooraf de formaldehydeconcentratie meten.
Let ook op andere bronnen van formaldehyde in huis: vloerbedekking, nieuwe gordijnen, een slecht werkende geiser en roken. Zorg voor voldoende ventilatie.
Let erop dat de hoeveelheid spaanplaat, OSB en MDF die u in huis heeft niet te groot wordt. Vloeren, kasten, tafels, bedden enzovoorts kunnen allemaal gemaakt zijn van deze materialen. Een richtlijn is: gebruik per m3 woonruimte niet meer dan driekwart m2 spaanplaat, OSB of MDF.
Oude plaatmaterialen kunnen meer formaldehyde bevatten dan nieuwe plaatmaterialen. Aan de andere kant neemt de afgifte van formaldehyde met de jaren af. Na vier tot vijf jaar is de afgifte van formaldehyde met de helft afgenomen.

Radongas
Begin jaren tachtig was de afgifte van radongas (radioactief) uit gips in het nieuws. Dit radongas kwam voornamelijk vrij uit fosforgips, een gipssoort die afkomstig is uit de productie van fosfaten voor de kunstmest- of wasmiddelenindustrie. Deze gipssoort wordt niet meer gebruikt in gipsplaten of gipsblokken. Uit de andere gipssoorten komt een verwaarloosbare hoeveelheid radongas vrij, vergeleken met de hoeveelheid radongas die van nature in de bodem aanwezig is. Lees meer op Radongas in huis.

Afvalverwerking
Sloopafval wordt grotendeels gescheiden in verschillende fracties. De kunstharsgebonden plaatmaterialen, hardboard en zachtboard leveren elektriciteit op in vuilverbrandingsinstallaties. De verbranding van kunstharslijm geeft in vergelijking met de verbranding van schoon hout meer vervuiling.

Cement gebonden platen en gipsplaten worden gestort. Ze zijn moeilijk afbreekbaar. Voor gipsplaat bouwafval bestaat een retoursysteem dat is ontwikkeld door de Nederlandse Branchevereniging Gips. Een toenemende hoeveelheid gipsafval wordt met dit systeem opnieuw verwerkt tot gipsproducten.